Biển Thiên Cầm là bãi biển đẹp nhất tỉnh Hà Tĩnh, kéo dài gần 3km. Đến du lịch bãi biển Thiên Cầm, du khách phải ngỡ ngàng vì vẻ đẹp của biển, nước biển trong và sạch với bãi biển trải dài dưới nắng, hoang sơ và hữu tình níu chân người đi. Nhiều du khách tới đây du lịch, vui chơi nhưng không phải ai cũng biết ý nghĩa tên gọi “Thiên Cầm” của nơi đây cùng với những câu truyện truyền thuyết, chuyện kể lịch sử gắn liền với địa danh này.
Thiên Cầm có nghĩa là “cung đàn biển”, nằm giữa núi Thiên Cầm và Đầu Voi giống như một hình cánh cung trải dài gần 3 km. Cùng với Cùm Nậy (núi lớn) và Cùm Con (núi bé) tạo nên những phím đàn trời án ngự dòng suối Kỳ La, để dòng suối trong vắt này uốn lượn rồi đổ ra biển. Chuyện xưa kể lại, hàng năm, khi mùa xuân đến, các Vua Hùng đều lên đây thưởng ngoạn cảnh trời mây non nước, nghe thông reo và thưởng thức những đặc sản biển. Đồn rằng, vào lúc trời yên biển lặng, đứng trên đỉnh Thiên Cầm có thể nghe được một thứ âm thanh rất lạ như là thứ nhạc của trời. Có lẽ vì vậy mà Thiên Cầm theo nghĩa đen là Đàn trời.
Nhưng theo một truyền thuyết khác thì nơi đây lại chính là dấu tích bi thương đánh dấu sự sụp đổ của một triều đại. Vào năm 1407 khi giặc Minh sang xâm lược nước ta, quân Hồ đã bại ở Bạch Hạc, sau đó lui về Thanh Hóa cố thủ nhưng không được. Giặc Minh đã truy đuổi và bắt giữ hai cha con Hồ Quý Ly tại đây, vì vậy mới có tên Thiên Cầm – nghĩa là “trời giữ”. Trong dân gian còn lưu truyền những câu thơ:
“Đàn trời văng vẳng khắp đâu đây
Trời nước một màu thật đắm say”
nhưng
“Bởi người mưu sự trời không thuận
Thiên Cầm ai oán nghẹn ngào dây”.
Thiên Cầm có tới 3 bãi tắm kéo dài hàng chục cây số. Tới khu du lịch Thiên Cầm, du khách được hòa mình vào làn nước biển trong xanh màu ngọc bích hòa cùng nền trời tạo thành một không gian thơ mộng đến nao lòng. Từ đỉnh núi nhìn xuống, bờ biển uốn lượn mềm mại với cát trắng phẳng lì trông như một dải lụa. Du khách có thể thảnh thơi ngồi trên các phiến đá ngắm không gian non nước mây trời và thả hồn mình theo những huyền tích xa xôi. Đứng trước biển Thiên Cầm , du khách có thể thả hồn mình theo những con sóng êm đềm và áng mây trôi, bước chân trên thảm cát mềm mịn như nhung lụa.
“Đàn trời gảy một nét thơ
Nửa miên man cát nửa mơ mộng ghềnh”.
Núi Thiên Cầm cao hơn 108m so với mực nước biển, đứng trên đỉnh núi, du khách có thể phóng tầm mắt ra xa chiêm ngưỡng làng quê yên bình và dải Trường Sơn xanh ngắt, trùng điệp. Trên núi có rất nhiều thắng cảnh để thưởng ngoạn như hang Hồ Quý Ly, bàn thờ tiên, phiến đá in dấu chân người khổng lồ, chùa Cầm Sơn… Mùa xuân đến, núi Thiên Cầm lại rực rỡ sắc hoa bằng lăng, hoa trâm ổi, hoa sim… Dưới chân núi là chùa Yên Lạc, trên núi có đền Cầm Sơn và bàn cờ tiên cùng dấu chân khổng lồ in trên phiến đá với những truyền thuyết ly kỳ từ thủa cha ông. Đứng từ trên đỉnh núi có thể phóng tầm mắt bao quát toàn bộ bãi biển Thiên Cầm và các đảo Hòn Én, Hòn Bớc sóng bọt tung trắng xóa.
Theo hướng Đông, chúng ta có thể nhìn thấy một ngọn núi nhô mình ra biển, đó chính là hang Bãi Lài. Du khách đến nơi đây sẽ được thưởng thức nguồn nước ngọt mát chảy ra từ lòng núi. Tương truyền xưa kia các nàng tiên thường bay xuống tắm vào mùa hè, vì thế mới có giếng gọi là giếng Tiên. Ngoài hang Bãi Lài, Thiên Cầm còn có đảo Hòn Én, Hòn Bớc như những cánh phao nâu đang dập dềnh trên sóng… Cách biển khoảng chừng 10km lại có đập hồ Kẻ Gỗ, phong cảnh sơn thủy hữu tình làm say đắm lòng người.
Đến du lịch Thiên Cầm, khách du lịch thường ghé thăm đền Lê Khôi cách đó không xa. Đền xây dựng trên đỉnh Long Ngâm, ngọn núi cuối cùng của dãy Nam Giới chạy từ đất liền uốn lượn ra biển làm bức bình phong án ngữ phía đông cửa Sót. Lê Khôi là cháu ruột và cũng là một tướng giỏi của vị anh hùng dân tộc Lê Lợi. Trong cuộc kháng chiến chống quân Minh, ông đã ghi nhiều chiến công oanh liệt. Năm 1446, Lê Khôi đem quân đi dẹp loạn ở phía Nam. Đại quân của ông đi đến đâu chiến thắng đến đó nhưng trên đường trở về, ông lâm bệnh nặng rồi mất tại núi Long Ngâm, nay thuộc huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh. Biết tin, triều đình nhà Lê đã an táng thi hài ông ngay tại chóp núi này và cho lập đền thờ tại đó. Đền Lê Khôi gồm ba tòa nhà nằm giữa một vùng không gian rộng lớn, phía sau đền là khu lăng mộ. Nhìn từ xa, đền rất uy nghi, trầm mặc. Bên phải đền có hai nền đất, tương truyền đó là nơi Chử Đồng Tử và Tiên Dung đã từng tu luyện. Để tưởng nhớ đến cuộc đời và sự nghiệp của vị danh tướng này, hằng năm cứ đến ngày 1, 2, 3 tháng 5 Âm lịch, người dân địa phương lại cử hành lễ tế ông rất trang trọng.
Mùa hè đến, du lịch Thiên Cầm là một trong những sự lựa chọn tốt nhất cho du khách đến nghỉ ngơi, tận hưởng mùa hè. Nơi đây không chỉ có bãi biển hoang sơ mà còn có phong cảnh núi non hữu tình.
